Πρόλογος

Ὅσοι προερχόμαστε ἀπό τό Μοριά μεγαλώσαμε μέ τή μνήμη τοῦ Παπουλᾶκου, τίς Διδαχές, τίς προφητεῖες, τίς προρρήσεις καί τά θαύματά του. Μέσα ἀπό τήν ἱερή σφαῖρα τοῦ παρελθόντος ἔρχεται τό σεπτό ὄνομά του στόν νοῦ μας.

Ποιός, ὅμως, εἶναι ὁ ἀληθινός Μοναχός Χριστοφόρος, ὁ ἐπονομαζόμενος «Παπουλᾶκος»; Τήν ἴδια σχεδόν περίοδο ἐμφανίζονται καί ἄλλοι «Παπουλάκηδες», οἱ δύο ρασοφόροι στήν Πελοπόννησο, πού ἐπονομάζονταν ἀπό τό λαό «Παπουλᾶκος» ἤ «Παπουλάκης», ὁ Εὐγένιος ἀπό τά Τριπόταμα καί ὁ ὅσιος Ἰωακείμ ὁ Ἰθακήσιος. Ὁ τελευταῖος, μάλιστα, ἐντάσσεται στό ἴδιο πνεῦμα μέ τό γέροντα Χριστοφόρο. Ὡστόσο, τήν ἐποχή αὐτή στόν χῶρο τῆς ὀρθοδόξου Ἑλλάδος, δύο κινήματα πνευματικῆς ἀναγεννήσεως ἐμφανίζονται: τῶν Κολλυβάδων καί τῶν Παπουλακιζόντων, ὅπου καί στά δύο αὐτά θεολογικά ρεύματα, ὡς καθοδηγητής ἀναδεικνύεται ὁ, πρώην ποιμένας, Χριστοφόρος Παναγιωτόπουλος ἀπό τήν Πελοπόννησο.

Σημασία, πάντως, ἔχει ὅτι ἡ ἱστορία γράφεται κάθε φορά ἀπό τούς λίγους. Εἶναι ἐκεῖνοι πού κάνουν τά μεγάλα ἅλματα, οἱ ἀσυμβίβαστοι, οἱ γενναῖοι καί οἱ τολμηροί. Εἶναι ἐκεῖνοι πού προτιμοῦν τήν κίνηση καί ὄχι τή στάση, τήν πράξη καί ὄχι τήν ἀπραξία, ἔστω καί ἄν αὐτό ἐγκυμονεῖ παγίδες, κινδύνους, ἀκόμη καί φυσική ἐξόντωση.

Μεταξύ αὐτῶν τῶν ὀλίγων, συγκαταλέγεται καί ὁ ὁμολογητής καί μάρτυρας Μοναχός Χριστοφόρος Παναγιωτόπουλος ἀπό τά Ἄρμπουνα τῆς Κλειτορίας ἤ, ὅπως εἶναι εὐρύτερα γνωστός, Παπουλᾶκος. Ὑπῆρξε μία μεγάλη θρησκευτική καί ἐθνική προσωπικότητα τῶν μέσων τοῦ δεκάτου ἐνάτου αἰώνα, ἐνταγμένη στό ἀπόηχο τοῦ κινήματος τῶν ἀσκητῶν Κολλυβάδων.

Ὁ Χριστοφόρος ἐμφανίζεται σέ μία κρίσιμη στιγμή τῆς ἱστορίας μας. Τό ἐρώτημα που κυριαρχεῖ τήν ἐποχή αὐτή εἶναι: «Ἡ Ἑλλάς ποῦ ἀνήκει; Στήν Ἀνατολή ἤ στή Δύση;»! Ἔτσι, ἔδρασε σέ μία περίοδο, πού ἔχει μεγάλο ἱστορικό ἐνδιαφέρον. Κατά τήν περίοδο αὐτή συντελέσθηκαν ὅλες οἱ διεργασίες γιά τή δημιουργία τοῦ νεοελληνικοῦ κράτους. Ἑπομένως, αὐτή ἔχει ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον, ὄχι μόνο γιά τόν ἱστορικό ἐρευνητή, ἀλλά καί γιά κάθε σκεπτόμενο πολίτη, ὁ ὁποῖος ἀναζητεῖ ἀπαντήσεις στή σημερινή κοινωνική, πολιτική καί ἐκκλησιαστική προβληματική.

Ὁ Παπουλᾶκος κατόρθωσε μέσα σέ μία δεκαετία νά ταρακουνήσει τήν κοινωνία, τοῦ ἀρτισύστατου ἑλληνικοῦ κράτους. Ἡ δράση καί τό κήρυγμά του βρίσκονται σέ εὐθεῖα γραμμή μέ τή δράση καί τό κήρυγμα ἄλλων δύο γενναίων της ἱστορίας μας, τοῦ ἐθναποστόλου πατρό-Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ καί τοῦ λησμονημένου Ἁγίου Σοφιανοῦ, ἐπισκόπου Δρυϊνουπόλεως, ὁ ὁποῖος ἔδρασε στήν Ἤπειρο 70 χρόνια πρίν ἀπό τόν Ἅγιο Κοσμᾶ καί ἔγινε πρόδρομός τού.

Ὁ Παπουλᾶκος ἴσως δέν εἶχε τή μόρφωση τοῦ πατρο-Κοσμᾶ καί τοῦ ὁσίου Σοφιανοῦ, εἶχε ὅμως φώτιση Θεοῦ, ὥστε μέ δύναμη καί τόλμη νά ὑπερασπιστεῖ τά ἴδια πράγματα μέ αὐτούς, γιά τά ὁποία θυσιάστηκε ὁ πατρό-Κοσμᾶς, ἀλλά καί γιά τό λόγο, πού ὁ Ἅγιος Σοφιανός παραιτήθηκε ἀπό τό θρόνο του καί ὡς Μοναχός νά μεταστρέψει τούς ἐξωμότες χριστιανούς. Μέ λίγα λόγια, ὅλοι τους διακόνησαν μέ ἄδολο λόγο καί ἔργο χωρίς προσωπικό κέρδος, ὥστε ἡ ὀρθόδοξη παράδοση τοῦ λαοῦ μας νά μείνει ἀλώβητη ἀπό κάθε εἴδους ἐπικίνδυνες ἐσωτερικές καί ἐξωτερικές ἐπιβουλές

Ἄς παρακολουθήσουμε τή σπουδαία αὐτή προσωπικότητα, πού λέγεται «Παπουλᾶκος», ἀρχίζοντας ἀπό τήν καταγραφή τῶν βιογραφικῶν του στοιχείων. Στό δεύτερο μέρος τοῦ μελετήματος αὐτοῦ, θά γίνει προσπάθεια νά φωτιστεῖ ἡ ἐκκλησιαστική καί πολιτική κατάσταση τῆς ἐποχῆς του, ὥστε νά ἐνταχθεῖ τό ἔργο του στήν περίοδο πού ἔζησε ὁ Παπουλᾶκος καί νά κατανοηθεῖ καλὕτερα ή δράση του, ἀλλά καί η ἀντίδραση τῆς ἐξουσίας πρός τό πρόσωπό του. Στόν Ἐπίλογο καταγράφεται ἡ διαχρονική τιμή τοῦ Παπουλᾶκου, ἀπό τήν ἐποχή πού ζοῦσε, μέχρι τίς μέρες μας.